Γράφει ο κ. Κουρούσης Δημήτριος, Ακτινολόγος Ραδιολόγος, Διευθυντής Τμήματος Ιατρικών Απεικονίσεων Κλινικής ΡΕΑ

 

ΚΥΣΤΕΙΣ

Οι κύστεις ωοθηκών είναι σάκοι γεμάτοι με υγρό που αναπτύσσονται μέσα ή πάνω στην ωοθήκη. Οι κύστεις των ωοθηκών εμφανίζονται συχνά σε γυναίκες όλων των ηλικιών. Μερικές γυναίκες με κύστεις ωοθηκών νιώθουν πόνο ή πυελική πίεση, ενώ άλλες δεν έχουν συμπτώματα. Οι ακανόνιστες εμμηνορροϊκές περίοδοι δεν σχετίζονται συνήθως με μια κύστη ωοθηκών.

Ευτυχώς, οι περισσότερες κύστεις ωοθηκών δεν απαιτούν χειρουργική αφαίρεση και δεν προκαλούνται από καρκίνο. Οι κύστεις μπορεί να ποικίλλουν σε μέγεθος από λιγότερο από ένα εκατοστό (μισή ίντσα) έως μεγαλύτερες από 10 εκατοστά.

 

ΑΙΤΙΑ

Οι πιο κοινές αιτίες των κύστεων των ωοθηκών εξαρτώνται από το εάν εξακολουθεί να υπάρχει έμμηνος ρύση (προεμμηνοπαυσιακή) ή έχει σταματήσει η εμμηνόρροια για τουλάχιστον ένα χρόνο (μεταεμμηνοπαυσιακή). 

 

Προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες

Για τις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, οι πιο κοινές αιτίες των κύστεων των ωοθηκών περιλαμβάνουν:

• Ωοθυλακιορρηξία: Οι «λειτουργικές» κύστεις των ωοθηκών αναπτύσσονται όταν μεγαλώνει ένα ωοθυλάκιο (σάκος), αλλά δεν ρήγνυται για να απελευθερώσει το ωάριο. Αυτές οι κύστεις συνήθως υποχωρούν χωρίς θεραπεία.
• Δερμοειδείς κύστεις: Οι δερμοειδείς κύστεις (τερατώματα) είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους τύπους κύστεων που βρίσκονται σε γυναίκες μεταξύ 20 και 40 ετών. Μια δερμοειδής κύστη αποτελείται από γεννητικά κύτταρα των ωοθηκών (τα γεννητικά κύτταρα είναι αναπαραγωγικά κύτταρα, π.χ. αυγά) και μπορεί να περιέχει δόντια, τρίχες ή λίπος. Οι περισσότερες δερμοειδείς κύστεις είναι καλοήθεις, αλλά σπάνια μπορεί να είναι καρκινικές. 
• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS):Οι γυναίκες με PCOS μπορεί να έχουν πολλές μικρές κύστεις. Αυτές οι κύστεις δεν χρειάζεται να αφαιρεθούν ή να αντιμετωπιστούν με φαρμακευτική αγωγή, αλλά οι γυναίκες με PCOS μπορεί να χρειαστούν θεραπεία για άλλα προβλήματα, όπως ακανόνιστες εμμηνορροϊκές περιόδους. 
• Ενδομητρίωση: Οι γυναίκες με ενδομητρίωση μπορεί να αναπτύξουν έναν τύπο κύστης ωοθηκών που ονομάζεται ενδομητρίωση ή “σοκολατοειδής κύστη”. 
• Εγκυμοσύνη: Μια κύστη ωοθηκών αναπτύσσεται κανονικά στην αρχή της εγκυμοσύνης, για να βοηθήσει στην υποστήριξη της εγκυμοσύνης μέχρι να σχηματιστεί ο πλακούντας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κύστη παραμένει στην ωοθήκη μέχρι αργότερα στην εγκυμοσύνη.
• Σοβαρές λοιμώξεις της πυέλου: Οι σοβαρές πυελικές λοιμώξεις μπορεί να εξαπλωθούν και να προσβάλουν τις ωοθήκες και τις σάλπιγγες. Ως αποτέλεσμα, σχηματίζονται κύστεις γεμάτες πύον κοντά στις ωοθήκες και/ή στις σάλπιγγες.
• Μη καρκινικές αναπτύξεις
• Καρκίνος: Ο καρκίνος είναι μια σχετικά ασυνήθιστη αιτία κύστεων ωοθηκών σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Λιγότερο από το 1% των νέων εξεργασιών πάνω ή κοντά στην ωοθήκη σχετίζονται με καρκίνο των ωοθηκών.

 

 Γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση

Σε γυναίκες που έχουν σταματήσει να έχουν έμμηνο ρύση, οι πιο κοινές αιτίες των κύστεων των ωοθηκών περιλαμβάνουν:

• Μη καρκινικές εξεργασίες
• Συλλογή υγρών στην ωοθήκη

Σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, οι νέες εξεργασίες πάνω ή γύρω από τις ωοθήκες είναι κάπως πιο πιθανό να προκληθούν από καρκίνο σε σχέση με τις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.

Αν και ο καρκίνος των ωοθηκών δεν είναι η πιο κοινή αιτία κύστεων ωοθηκών, πολλές γυναίκες που έχουν διαγνωστεί με κύστη ανησυχούν ότι θα μπορούσαν να έχουν καρκίνο. Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι πιο πιθανός σε γυναίκες που έχουν:

• Γενετική προδιάθεση για καρκίνο των ωοθηκών (π.χ. οικογενειακό ιστορικό καρκίνου των ωοθηκών ή σχετικών καρκίνων)
• Προηγούμενο ιστορικό καρκίνου του μαστού ή του γαστρεντερικού
• Μια κύστη που φαίνεται σύμπλοκη (κύστη με συμπαγείς περιοχές, τοιχωματικό όζο στην επιφάνεια ή πολλαπλές περιοχές γεμάτες υγρό)
• Συλλογή υγρού (ασκίτης) που βρέθηκε στη πύελο ή την κοιλιά κατά τη διάρκεια της απεικονιστικής εξέτασης

 

Ωστόσο, οι γυναίκες χωρίς καρκίνο μπορεί να έχουν εξίσου αυτά τα χαρακτηριστικά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, θα συνιστώνται περαιτέρω εξετάσεις για να αξιολογηθεί η πιθανότητα καρκίνου.

 

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Οι κύστεις των ωοθηκών μπορεί να είναι είτε συμπτωματικές είτε ασυμπτωματικές. Οι γυναίκες με συμπτώματα από κύστεις ωοθηκών συνήθως βιώνουν πόνο ή πίεση στο κάτω μέρος της κοιλιάς παρακείμενα της κύστης. Αυτός ο πόνος μπορεί να είναι συνεχής ή να έρχεται και να φεύγει. Ο κάτω κοιλιακός πόνος κράμπας συνήθως δεν σχετίζεται με κύστεις των ωοθηκών. Εάν μια κύστη ωοθήκης υποστεί ρήξη, μια γυναίκα μπορεί να βιώσει έναν ξαφνικό οξύ πόνο, ο οποίος μπορεί να είναι σοβαρός. Οι γυναίκες με συστροφή μιας ωοθήκης μπορεί να αισθάνονται πόνο μαζί με ναυτία και έμετο. Η μη φυσιολογική περίοδος ή η κολπική αιμορραγία συνήθως δεν σχετίζονται με τις κύστεις των ωοθηκών.

 

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Οι κύστεις των ωοθηκών μπορούν μερικές φορές να ανιχνευθούν κατά τη διάρκεια μιας πυελικής εξέτασης, αν και μια απεικονιστική εξέταση, συνήθως ένα υπερηχογράφημα της πυέλου, είναι απαραίτητη για την επιβεβαίωση της διάγνωσης. Η αξονική τομογραφία (CT) ή η μαγνητική τομογραφία (MRI) χρησιμοποιούνται επίσης μερικές φορές, αλλά λιγότερο συχνά. Αυτές οι απεικονιστικές εξετάσεις μπορούν επίσης να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το μέγεθος, τη θέση της κύστης και άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά. 

• Εξέταση αίματος: Μία ή περισσότερες εξετάσεις αίματος μπορεί να συστηθούν εάν διαπιστωθεί ότι έχετε κύστη ωοθηκών. Οι εξετάσεις αίματος μπορούν να βοηθήσουν στον προσδιορισμό της φύσης της κύστης.
• Τεστ εγκυμοσύνης: Ένα τεστ εγκυμοσύνης αίματος ή ούρων πραγματοποιείται συχνά σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με κύστη ωοθηκών. Οι κύστεις των ωοθηκών είναι συχνές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
• Αντιγόνο καρκίνου 125 (CA 125): Το CA 125 είναι μια εξέταση αίματος που μερικές φορές λαμβάνεται σε γυναίκες με κύστεις ωοθηκών. Ωστόσο, ο καρκίνος των ωοθηκών δεν μπορεί να διαγνωστεί με βάση τα αποτελέσματα μιας εξέτασης CA 125. Πολλές γυναίκες με πρώιμο καρκίνο των ωοθηκών θα έχουν φυσιολογικό επίπεδο CA 125. Το CA 125 είναι ασυνήθιστα αυξημένο σε περίπου 80 τοις εκατό των γυναικών με προχωρημένο καρκίνο των ωοθηκών. Επίσης, οι μη καρκινικές καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του CA 125, συμπεριλαμβανομένης της ενδομητρίωσης, των ινομυωμάτων της μήτρας, των πυελικών λοιμώξεων, της καρδιακής ανεπάρκειας και της ηπατικής και νεφρικής νόσου. Ως αποτέλεσμα, η μέτρηση του CA 125 δεν συνιστάται σε κάθε περίπτωση. 
  • Το CA 125 συνιστάται συχνά για μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με κύστη ωοθηκών.
  • Το CA 125 μπορεί να συνιστάται για προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες των οποίων η κύστη των ωοθηκών φαίνεται πολύ μεγάλη ή ύποπτη για καρκίνο στο υπερηχογράφημα.
  • Το CA 125 δεν συνιστάται συνήθως για προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με κύστεις ωοθηκών που είναι μικρές και δεν φαίνονται ύποπτες για καρκίνο.
• Άλλες εξετάσεις αίματος είναι επίσης διαθέσιμες για τον έλεγχο των γυναικών με κύστη ωοθηκών για καρκίνο των ωοθηκών.

 

Επόμενα βήματα: Ανάλογα με τα αποτελέσματα της εξέτασης απεικόνισης, την ηλικία σας, τα συμπτώματα, τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος και το οικογενειακό ιστορικό σας, ο θεράπων ιατρός μπορεί να συστήσει προσεκτική αναμονή ή χειρουργική επέμβαση. 

 

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Οι κύστεις των ωοθηκών δεν απαιτούν πάντα θεραπεία. Σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, οι κύστεις των ωοθηκών συχνά υποχωρούν από μόνες τους εντός ενός έως δύο μηνών, χωρίς θεραπεία. Σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, οι κύστεις των ωοθηκών είναι λιγότερο πιθανό να υποχωρήσουν.

Εάν μια κύστη είναι μεγάλη, προκαλεί πόνο ή φαίνεται ύποπτη για καρκίνο, η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση της κύστης ή ολόκληρης της ωοθήκης.

 

Προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες - Στις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, η παρακολούθηση περιλαμβάνει το έλεγχο για συμπτώματα (πυελικός πόνος ή πίεση) και επανάληψη του πυελικού υπερήχου μετά από έξι έως οκτώ εβδομάδες. Εάν η κύστη των ωοθηκών δεν αυξηθεί σε μέγεθος ή εάν υποχωρήσει κατά την περίοδο του ελέγχου, συνήθως δεν απαιτείται χειρουργική αφαίρεση. Ορισμένες προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες θα συμβουλεύονται να παίρνουν αντισυλληπτικό χάπι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου για να αποτρέψουν την ανάπτυξη νέων κύστεων ωοθηκών.

Εάν μια κύστη μειωθεί σε μέγεθος ή δεν αλλάξει, το υπερηχογράφημα επαναλαμβάνεται συχνά σε τακτά χρονικά διαστήματα έως ότου ο θεράπων ιατρός σας είναι σίγουρος ότι η κύστη δεν μεγαλώνει. Εάν η κύστη υποχωρήσει, δεν απαιτείται περαιτέρω εξέταση ή παρακολούθηση. 

 

Μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες – Στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, η απόφαση να υποβληθούν σε έλεγχο εξαρτάται από την αρχική εξέταση (υπερηχογράφημα και αντιγόνο καρκίνου 125 (CA 125). Εάν η κύστη δεν φαίνεται να είναι καρκινική, ο έλεγχος μπορεί να είναι μια επιλογή και περιλαμβάνει υπερηχογράφημα πυέλου και μέτρηση CA 125 κάθε τρεις έως έξι μήνες για ένα χρόνο ή μέχρι να υποχωρήσει η κύστη. Ωστόσο, οι κύστεις των ωοθηκών δεν υποχωρούν πάντα σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.

Εάν τα επίπεδα CA 125 αυξηθούν ή η κύστη μεγαλώσει ή αλλάξει στην εμφάνιση, τότε μπορεί να συνιστάται χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση της κύστης.

 

ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

 

Η χειρουργική επέμβαση μπορεί να συνιστάται στις ακόλουθες περιπτώσεις:

• Μια κύστη προκαλεί επίμονο πόνο ή πίεση ή μπορεί να υποστεί ρήξη ή να συστραφεί.
• Μια κύστη φαίνεται στο υπερηχογράφημα να προκαλείται από ενδομητρίωση και αφαιρείται για λόγους γονιμότητας.
• Οι μεγάλες κύστεις (>5 έως 10 cm) είναι πιο πιθανό να απαιτήσουν χειρουργική αφαίρεση σε σύγκριση με τις μικρότερες κύστεις. Ωστόσο, ένα μεγάλο μέγεθος δεν προβλέπει εάν μια κύστη είναι κακοήθης.
• Εάν η κύστη φαίνεται ύποπτη για καρκίνο. Εάν έχετε παράγοντες κινδύνου για καρκίνο των ωοθηκών ή εάν η κύστη φαίνεται δυνητικά κακοήθης σε απεικονιστικές μελέτες, ο θεράπων ιατρός μπορεί να συστήσει χειρουργική επέμβαση.
• Εάν η υποψία για καρκίνο των ωοθηκών είναι χαμηλή, αλλά η κύστη δεν υποχωρεί μετά από αρκετά υπερηχογραφήματα, μπορεί να επιλεγεί η αφαίρεση. Ωστόσο, η χειρουργική αφαίρεση δεν είναι συνήθως απαραίτητη σε αυτή την περίπτωση.

 

Η χειρουργική επέμβαση, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει αφαίρεση μόνο της κύστης ή ολόκληρης της ωοθήκης εξαρτάται από την ηλικία και από το τι διαπιστώνεται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. 

Για παράδειγμα:

• Εάν υπάρχει υποψία καρκίνου, πρέπει να αφαιρεθεί ολόκληρη η ωοθήκη, καθώς η διατομή κακοήθους κύστης μπορεί να οδηγήσει σε εξάπλωση του καρκίνου. Σε ορισμένες περιπτώσεις αφαιρείται ολόκληρη η ωοθήκη και η κύστη αποδεικνύεται καλοήθης. 
• Εάν η κύστη φαίνεται καλοήθης υπάρχει δυνατότητα να αφαιρεθεί μέσω μικρών τομών λαπαροσκοπικά και μπορεί η ασθενής να πάει σπίτι της την ίδια ημέρα.
• Εάν η κύστη είναι μεγάλη ή φαίνεται ύποπτη για καρκίνο, μπορεί να χρειαστεί να γίνει μια ανοιχτή τομή (λαπαροτομία) και μπορεί να χρειαστεί να αφαιρεθεί ολόκληρη η ωοθήκη και οι γύρω ιστοί. 

 

 

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ

Αφού υποχωρήσει μια κύστη ωοθηκών, δεν θα χρειαστούν περαιτέρω απεικονιστικές εξετάσεις εάν δεν υπάρχουν συμπτώματα.

Ορισμένοι τύποι κύστεων ωοθηκών είναι πιο πιθανό να υποτροπιάσουν από άλλους. Αυτό περιλαμβάνει τα ενδομητριώματα και λειτουργικές κύστεις ωοθηκών. Σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με επαναλαμβανόμενες κύστεις, η λήψη αντισυλληπτικού χαπιού ή άλλης ορμονικής μορφής αντισυλληπτικού μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της ανάπτυξης κύστεων ωοθηκών.