Γράφει η Ευγενία Κουράκου, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Διευθύνουσα Σύμβουλος ΡΕΑ

Η εγκυμοσύνη έχει ως σημείο εκκίνησης τη σύλληψη και ολοκληρώνεται με τον τοκετό. Προκειμένου να υπάρξει θετική έκβαση απαιτείται παρακολούθηση, πρόληψη και πειθαρχία. Κάθε τρίμηνο είναι διαφορετικό, με τις δικές του ανάγκες και απαιτήσεις, συνεπώς, ο προγραμματισμός είναι αναγκαίος, ώστε η μέλλουσα μητέρα να γνωρίζει πάντα τι να περιμένει, τι εξετάσεις οφείλει να κάνει, πόσο βάρος πρέπει να πάρει και φυσικά, πως αναπτύσσεται το έμβρυο μέρα της.

Εν άρχη ην το … test

Η γυναίκα αρχίζει να υποψιάζεται την εγκυμοσύνη μόλις διαπιστώσει καθυστέρηση στην έμμηνο ρύση. Τα περισσότερα test του εμπορίου μπορούν να καταδείξουν την εγκυμοσύνη από την 1η εβδομάδα καθυστέρησης, με αρκετά μεγάλη πιστότητα. Απόλυτη ακρίβεια, όμως, παρέχει μόνο η ιατρική εξέταση, γνωστή και ως «Β’ χοριακή», που μπορεί να γίνει σε οποιοδήποτε μικροβιολογικό εργαστήριο και διαρκεί όσο μια απλή εξέταση αίματος.

Α’ Τρίμηνο (1^η–12^η εβδομάδα)

Η συνολική διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι 40 εβδομάδες, μετρώντας από την πρώτη ημέρα της τελευταίας περιόδου. Τις πρώτες τέσσερις εβδομάδες το έμβρυο είναι μια σφαίρα γρήγορα πολλαπλασιαζόμενων κυττάρων, που ενσωματώνεται στο ενδομήτριο και αρχίζει να αναπτύσσεται. Ο οργανισμός «βομβαρδίζεται» από ορμόνες και, στην προσπάθεια να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, αντιδρά. Αποτέλεσμα είναι να εμφανίζονται τα γνωστά συμπτώματα της εγκυμοσύνης: εμετός, ναυτία, κόπωση, πόνος στη μέση και πρήξιμο στο στήθος.

Η πρώτη επίσκεψη στο γιατρό πραγματοποιείται μετά την 5^η εβδομάδα. Ο
γυναικολόγος θα ζητήσει να μάθει αρχικά το πλήρες ιατρικό ιστορικό και των δύο γονιών και θα ενημερώσει την έγκυο, ζητώντας της παράλληλα να υποβληθεί στις
παρακάτω εξετάσεις:

-  Γενική αίματος και ούρων

 - Ομάδα αίματος και Rhesus

-  Ουρία και σάκχαρο

-   Ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης

-  Test δρεπανώσεως

-  Ορολογικές αντιδράσεις για σύφιλη και ανοσολογικό έλεγχο για αντιγόνα έναντι του ιού της ηπατίτιδας Β, της ηπατίτιδας C, του ΑΙDS, του έρπητα, της ερυθράς, του μεγαλοκυτταροϊού, του τοξοπλάσματος και της λιστέριας.

-  Βιοχημικό έλεγχο της λειτουργίας του θυρεοειδή

-   Καλλιέργεια κολπικού υγρού

-    Σίδηρο και φεριττίνη

Φυσικά, υπάρχουν και πιο εξειδικευμένες εξετάσεις, οι οποίες διενεργούνται κατόπιν εξέτασης του ιστορικού της εκάστοτε εγκύου.

Την 5^η εβδομάδα εμφανίζονται τα πρώτα ερυθροκύτταρα και τα πρώτα αγγεία και σχηματίζεται μια σωληνοειδής καρδιά που σύντομα θα αρχίσει να πάλλεται. Με υπερηχογραφικό έλεγχο θα διαπιστωθεί ο αριθμός των εμβρύων και θα καθοριστεί η θέση εμφύτευσης (ενδομήτρια ή εξωμήτρια κύηση).

Μετά την 6^η εβδομάδα, με διακολπικό υπερηχογράφημα βλέπουμε την καρδιά να πάλλεται και πραγματοποιείται μέτρηση του εμβρύου, ώστε να καθοριστεί η υπερηχογραφική ηλικία του και η πιθανή ημερομηνία τοκετού. Το έμβρυο τώρα έχει μέγεθος φασολιού και αρχίζει να διαμορφώνεται το νευρικό του σύστημα, ενώ το κυκλοφορικό υφίσταται ήδη. Επίσης, διαμορφώνεται ο ομφάλιος λώρος και εμφανίζονται οι μικροσκοπικές προεξοχές που θα γίνουν τα άκρα. Σημειώνεται ότι επειδή κατά το δεύτερο μήνα της εγκυμοσύνης και ειδικότερα μέχρι τη 10^η εβδομάδα, επιτελείται η δημιουργία όλων των οργάνων, είναι απαγορευτική η έκθεση σε βλαπτικές ουσίες όπως το κάπνισμα και το αλκοόλ, αλλά και η χρήση φαρμάκων χωρίς τη συγκατάθεση του γυναικολόγου.

Τη 7^η εβδομάδα αρχίζει η ανάπτυξη της καρδιάς. Αυτή την περίοδο, πολλές γυναίκες αισθάνονται συχνότερα την ανάγκη να ουρήσουν, ενώ γίνονται εξαιρετικά ευαίσθητες και οξύθυμες.

Κατά την 8^η εβδομάδα αναπτύσσεται το νευρικό σύστημα. Το κεφάλι παίρνει σχήμα και εμφανίζονται τα μάτια κάτω από το δέρμα του προσώπου. Τα άκρα μοιάζουν τώρα περισσότερο με χέρια και πόδια. Όλα τα εσωτερικά όργανα αναπτύσσονται και γίνονται πιο σύνθετα.

Την 9^η εβδομάδα το έμβρυο είναι περίπου 5 εκατοστά, με το κεφάλι να πτυχώνεται πάνω στο στήθος. Έχει πλέον αναπτύξει τα σημαντικά όργανά του, τα μάτια και τα αυτιά.

Το έμβρυο παρουσιάζει ολοκληρωμένη εικόνα κατά την 11^η εβδομάδα. Είναι η στιγμή που η έγκυος θα πρέπει να υποβληθεί σε υπερηχογράφημα αυχενικής διαφάνειας, στο οποίο μετράται το πάχος του υγρού στον αυχένα του εμβρύου που, σε συνδυασμό με τη μέτρηση των ορμονών PAPP-A και β–hCG στο αίμα της μητέρας, αποτελούν από τις πιο αξιόπιστες εξετάσεις για το σύνδρομο Down. Επίσης, ελέγχονται η αρτιμέλεια του εμβρύου, τυχόν αδρές ανατομικές ανωμαλίες και η καρδιακή συχνότητα και συστήνεται η λήψη τροφοβλάστης και χοριακών λαχνών, σε περίπτωση που εντοπιστεί κάτι παθολογικό.

Από τη 12^η εβδομάδα και μετά, μειώνεται ο κίνδυνος αποβολής και κατά την είσοδο στο δεύτερο τρίμηνο της κύησης, μειώνονται και τα συμπτώματα. Το έμβρυο αυξάνεται σε μήκος γρηγορότερα, ο πλακούντας τώρα είναι πλήρως διαμορφωμένος και ενδέχεται να διακρίνεται το φύλο του μωρού.

Β’ τρίμηνο (13^η–18^η εβδομάδα)

Τη 13^η εβδομάδα η μήτρα γίνεται μεγαλύτερη και αρχίζει να εξέχει από τη λεκάνη, ενώ από τη 17^η εβδομάδα μπορεί πλέον να γίνει με ασφάλεια η αμνιοπαρακέντηση για την άμεση διερεύνηση χρωμοσωμικών ή γονιδιακών ανωμαλιών. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις και ανάλογα τη σύσταση του θεράποντος ιατρού, υπάρχει σήμερα η δυνατότητα ανίχνευσης χρωμοσωμικών και άλλων παθήσεων του εμβρύου, μόνο από το αίμα της εγκύου, με μεγάλη εγκυρότητα αποτελέσματος (99%). Επιπλέον, και στο δεύτερο τρίμηνο της εγκυμοσύνης πραγματοποιούνται αιματολογικές εξετάσεις για τον έλεγχο της αναιμίας και του σακχάρου και γενική ούρων για την ανίχνευση πιθανής διαταραχής των νεφρών.

Μετά τη 16^η εβδομάδα έχουν διαμορφωθεί τα γεννητικά όργανα, συνεπώς στο υπερηχογράφημα μπορεί να διακρίνεται το φύλο του μωρού. Το νευρικό και το μυϊκό σύστημα του εμβρύου αναπτύσσονται ακόμα περισσότερο και οι κινήσεις είναι πιο έντονες, με αποτέλεσμα να τις αντιλαμβάνεται και η μητέρα. Μεταξύ της 16^ης και 18^ης εβδομάδας, γίνεται:

-  Το τριπλό test (μέτρηση επιπέδου Α- εμβρυικής πρωτεΐνης, ελεύθερης οιστριόλης και β – χοριονικής γοναδοτροπίνης), προκειμένου να ανιχνευθεί η τρισωμία 21 (σύνδρομο Down), καθώς και

-   Υπερηχογράφημα ανάπτυξης και αρτιμέλειας, όπου επίσης αποσκοπεί στην ανίχνευση του συνδρόμου Down.

Μεταξύ 19^ης και 25^ης εβδομάδας, γίνεται το υπερηχογράφημα β’ επιπέδου, στο οποίο εξετάζονται όλες οι υπερηχογραφικά εμφανείς ανατομικές δομές του εμβρύου. Επιπλέον, γίνεται λεπτομερής απεικόνιση και μελέτη όλων των συστημάτων και των οργάνων του εμβρύου και εξετάζεται ο πλακούντας και η ποσότητα του αμνιακού υγρού.

Οι αισθήσεις του εμβρύου αναπτύσσονται τώρα πιο έντονα ενώ, από την 25^η εβδομάδα και έπειτα, τα όργανα είναι σε πλήρη ανάπτυξη και το υπόλοιπο της εγκυμοσύνης αφορά στην ωρίμανση και την αύξηση του εμβρύου. Πολλές γυναίκες παρουσιάζουν σε αυτό το στάδιο επώδυνες κράμπες στα κάτω άκρα, οι οποίες οφείλονται σε σταδιακή αύξηση του βάρους.

Την 26^η εβδομάδα κύησης το δέρμα των εμβρύων γίνεται βαθμιαία πιο αδιαφανές και μετά την 28^η εβδομάδα, το έμβρυο είναι αρκετά ώριμο ώστε, εάν υπάρξει πρόωρος τοκετός, να αυξάνεται κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσής του.

Γ’ τρίμηνο (29^η–40^η εβδομάδα)

Κατά το τελευταίο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, ο οργανισμός επιβαρύνεται από την αύξηση βάρους. Το σώμα αρχίζει να προετοιμάζεται για τον τοκετό με το έμβρυο να
καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο χώρο στη μήτρα, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η
εμφάνιση κόπωσης, κιρσών και πόνων στη μέση και τη λεκάνη.

Στην 29^η εβδομάδα, πέρα από τον καθιερωμένο εργαστηριακό έλεγχο εξετάζεται και η καμπύλη σακχάρου. Η διάγνωση έχει σημασία, τόσο για την υγεία της γυναίκας, όσο και για την υγεία του εμβρύου. Είναι πιθανό να χρειάζονται επιπλέον εξετάσεις, ανάλογα με τις ανάγκες της εγκυμοσύνης, όπως υπερηχογράφημα για την εκτίμηση του βιοφυσικού προφίλ του εμβρύου.

Από την 32^η εβδομάδα αρχίζουν οι συστολές Braxton – Hicks (ελαφρές συστολές της μήτρας). Στις 32 εβδομάδες μερικοί γιατροί κάνουν το υπερηχογράφημα Doopler αγγείων, το οποίο μετράει τη ροή αίματος στον ομφάλιο λώρο και στις δύο μητριαίες αρτηρίες, για να διαπιστωθεί εάν ο πλακούντας τροφοδοτείται επαρκώς ή αν υπάρχουν σημάδια πλακουντιακής ανεπάρκειας.

Επίσης, σε αυτή τη φάση αυξάνεται δραματικά η ζήτηση του εμβρύου σε θρεπτικά συστατικά, όπως σίδηρο και ασβέστιο. Τα μαλλιά του έχουν ήδη αναπτυχθεί και στα δάχτυλά του έχουν σχηματιστεί τα νύχια. Το λίπος κάτω από το δέρμα συνεχίζει να αυξάνεται και το έμβρυο αποκτά μια πιο ολοκληρωμένη μορφή. Όσον αφορά στη μητέρα, η αύξηση μεγέθους της κοιλιάς είναι έκδηλη και είναι σύνηθες να εμφανίζει στομαχικές διαταραχές. Στο τρίτο τρίμηνο ίσως παρουσιαστούν αιμορροΐδες. Συνιστάται να αποφεύγεται η πολύωρη ορθοστασία ή η παραμονή σε καθιστή θέση, ενώ είναι απαραίτητος ο έλεγχος για σημεία και εργαστηριακά ευρήματα προεκλαμψίας.

Στην 32^η εβδομάδα επίσης, το έμβρυο μπορεί να δει και να διαχωρίσει το φως από το σκοτάδι! Τα στήθη της μητέρας αρχίζουν να παράγουν το πρωτόγαλα. Στην 36^η εβδομάδα, το κεφάλι είναι εμπεδωμένο στη λεκάνη, προετοιμαζόμενο για φυσιολογικό τοκετό και στην 37^η εβδομάδα το έμβρυο θεωρείται τελειόμηνο. Οι πνεύμονες είναι ώριμοι και μπορεί να επιζήσει αβοήθητο. Οι τελευταίες εβδομάδες στη μήτρα (38^η – 40^η) είναι μόνο για να πάρει βάρος το μωρό. Ειδικότερα, στην 39^η εβδομάδα η μήτρα έχει φθάσει στο μέγιστο μέγεθος και βάρος και την 40^η αναμένεται ο τοκετός. Σε διαφορετική περίπτωση, κατά την 41^η εβδομάδα προκαλείται ο τοκετός, ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο ενδομήτριας βλάβης.

Τις τελευταίες εβδομάδες της εγκυμοσύνης, ανάλογα την περίπτωση, πιθανώς να χρειαστεί εκτίμηση της καλής λειτουργίας του πλακούντα και της ζωτικότητας του εμβρύου.

Το βάρος της μητέρας

Το «πρέπει να τρώω για δύο» είναι ένας μεγάλος μύθος. Η μέλλουσα μητέρα πρέπει να αποφύγει να πάρει πολλά κιλά στην εγκυμοσύνη της, με τους ιατρούς να θεωρούν ως αποδεκτή αύξηση βάρους αυτή των 9 έως 12 κιλών. Αυτό που οφείλει να κάνει , είναι να λαμβάνει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την ίδια και το μωρό της.