Γράφει η Ηλιάνα Γούλα, Ψυχολόγος Ψυχοθεραπεύτρια, συνεργάτης της Κλινικής Μαστού της ΡΕΑ

Η εμπειρία του καρκίνου επηρεάζει βαθιά τον ψυχισμό της γυναίκας. Αλλάζει η αντίληψη για τον εαυτό της, τον κόσμο, τους ανθρώπους, ενώ παράλληλα αναδύονται υπαρξιακά ζητήματα που αφορούν κυρίως στο νόημα της ζωής και το θάνατο. 

 

Οι γυναίκες με καρκίνο μαστού νιώθουν συχνά την ανάγκη να κάνουν έναν απολογισμό, να επαναπροσδιοριστούν και να δώσουν μια νοηματοδότηση σε αυτό που τους συμβαίνει. Οι αλλαγές που συμβαίνουν προκαλούν ανασφάλεια και μια αίσθηση απώλειας του ενδιαφέροντος των οικείων προσώπων. Η γυναίκα καλείται να οργανώσει από την αρχή τη ζωή της και να αναδομήσει τις φιλικές και οικογενειακές σχέσεις της, αντιμετωπίζοντας άλλοτε θετικές και άλλοτε απογοητευτικές αντιδράσεις από τους ανθρώπους. 

 

 

Στην πρώτη φάση η γυναίκα αρχίζει να παρατηρεί κάποια συμπτώματα, όπως πρήξιμο στο στήθος και πόνο. Οι αντιδράσεις της κάθε γυναίκας κυμαίνονται από την πλήρη ενεργοποίηση (εξετάσεις, επίσκεψη ιατρού ), έως την πλήρη απώθηση, άρνηση και αποφυγή ανάληψης οποιασδήποτε δράσης. Μπορεί για παράδειγμα να σκέφτονται «Δεν είναι τίποτα, θα μου περάσει», ή να αποδίδουν το σύμπτωμα σε κάποια άσχετη αιτία, είτε ακόμα να είναι βέβαιες πως πάσχουν από καρκίνο και να θεωρούν μάταιο να ασχοληθούν περαιτέρω. Πολλές γυναίκες αποφεύγουν να δράσουν από το φόβο της διάγνωσης. Ο τρόπος αντίδρασης της κάθε γυναίκας θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την μετέπειτα εξέλιξη. Γυναίκες που το αμελούν τείνουν να βιώνουν περισσότερο άγχος, φόβο και ενοχές. Επίσης, είναι πιο πιθανό να βιώσουν κατάθλιψη, καθώς σκέφτονται πως αν είχαν δράσει νωρίτερα θα είχαν λιγότερο επώδυνη θεραπεία και καλύτερη πρόγνωση.Το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον ενδέχεται να τις κατηγορεί για την αμέλειά τους και επομένως καλούνται να αντιμετωπίσουν την κατάσταση συνολικά με τις λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες.

 

Η φάση της διάγνωσης αποτελεί την πιο δύσκολη στιγμή για τη γυναίκα. Παρότι η γυναίκα υποπτεύεται πως κάτι συμβαίνει, μέχρι τη στιγμή της διάγνωσης ελπίζει πως τελικά δεν θα είναι κάτι σοβαρό. Ήδη από εκείνη τη στιγμή, η γυναίκα καλείται να επαναπροσδιορίσει τη ζωή της και να πάρει σημαντικές αποφάσεις ως προς τον τρόπο που θα κινηθεί. Και σε αυτή τη φάση οι συναισθηματικές αντιδράσεις της κάθε γυναίκας κυμαίνονται από την πλήρη ψυχραιμία έως την έντονη και ανεξέλεγκτη ψυχική αναστάτωση. Τα κυρίαρχα συναισθήματα που βιώνει η γυναίκα είναι τρόμος, απόγνωση και αγωνία.

 

3. Η φάση της θεραπείας 

Η φάση της θεραπείας αποτελείται από τη χειρουργική αντιμετώπιση, την ακτινοθεραπεία, τη χημειοθεραπεία και την ορμονοθεραπεία και προσαρμόζεται ανάλογα με την περίπτωση της κάθε γυναίκας. Στη φάση αυτή, οι περισσότερες γυναίκες εισέρχονται σταδιακά σε μια πιο σταθερή συναισθηματική κατάσταση. Ωστόσο, η φάση αυτή διαρκεί αρκετό καιρό και απαιτεί πολλές προσαρμοστικές προσπάθειες.  Η γυναίκα έρχεται αντιμέτωπη με ανεπιθύμητες παρενέργειες και αλλαγές στην εμφάνισή της. Βλέπει τον εαυτό της στον καθρέφτη αλλαγμένο και η οργανική της κατάσταση επηρεάζεται από τα φάρμακα. Τα κυρίαρχα συναισθήματα σε αυτή τη φάση είναι ένα αίσθημα αβοήθητου, θυμός και ανάγκη για απόσυρση.

 

4. Η χρόνια φάση που εκτείνεται από την ίαση έως το τέλος της ζωής της.

 

Η τελευταία και χρόνια πλέον φάση διακρίνεται από μία ύφεση των συναισθημάτων και η ελπίδα αναζωπυρώνεται. Η γυναίκα αρχίζει να βλέπει την κατάσταση με μεγαλύτερη αισιοδοξία και οι προσδοκίες της είναι πιο θετικές. Ωστόσο, ο φόβος εξακολουθεί να υπάρχει και στην πραγματικότητα δεν παύει ποτέ να υπάρχει.

Κάποιες γυναίκες έχουν εξαρχής επίγνωση των συναισθημάτων τους, ωστόσο προτιμούν να μην τα εξωτερικεύσουν θεωρώντας πως με αυτόν τον τρόπο προστατεύουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Κάποιες άλλες επιμένουν να αγνοούν τα συναισθήματά τους, με αποτέλεσμα η προσαρμογή τους να είναι δυσκολότερη. Οι δυσκολίες προσαρμογής αυξάνονται όταν γίνεται ολική μαστεκτομή και η χημειοθεραπεία είναι απαραίτητη. Στις γυναίκες όπου υπάρχει η δυνατότητα να διατηρηθεί ο μαστός, η προσαρμογή είναι ευκολότερη, καθώς η παραμόρφωση δεν είναι μεγάλη.

 

Μια σημαντική δυσκολία που αντιμετωπίζει η γυναίκα αφορά στη ψυχοκοινωνική της προσαρμογή. Οι οικογενειακές και φιλικές σχέσεις διαταράσσονται και τροποποιούνται. Κάποιες σχέσεις χαρακτηρίζονται από μια τάση προσέγγισης, ενώ κάποιες άλλες από μια τάση απομάκρυνσης. Η γυναίκα είναι πιθανό να απομονωθεί, καθώς τα κοντινά της πρόσωπα βιώνουν μια αμφιθυμία ως προς τον τρόπο που χρειάζεται να τη στηρίξουν. Από την μία πλευρά λυπούνται και από την άλλη θέλουν να διατηρήσουν μια αισιόδοξη στάση απέναντί της. Αυτή η αμφιθυμία και κυρίως η αμηχανία τους για το τι πρέπει να της πούνε, τους οδηγεί στο να απομακρυνθούν και να αποφεύγουν την επαφή μαζί της, γεγονός που κάνει τη γυναίκα να συμπεραίνει πως δεν την κατανοούν ή δεν ενδιαφέρονται για εκείνη.

 

Ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα επηρεάζεται, καθώς χρειάζεται να γίνουν σημαντικές αλλαγές σε πρακτικής φύσεως θέματα και μια αναπροσαρμογή των ρόλων. Η γυναίκα έρχεται αντιμέτωπη με διλήμματα που αφορούν στην ενημέρωση των παιδιών της, ειδικά όταν αυτά είναι ανήλικα. Αυτό το ζήτημα χρειάζεται ιδιαίτερα λεπτούς χειρισμούς. Πολλές γυναίκες επιλέγουν να αποκρύψουν την κατάσταση, αλλά αυτό εξυπηρετεί στην πραγματικότητα μόνο τις ίδιες και όχι τα παιδιά, καθώς βγαίνουν από αυτήν την άβολη θέση. Η απόκρυψη της αλήθειας μπορεί να κλονίσει την εμπιστοσύνη των παιδιών, καθώς αντιλαμβάνονται πως κάτι συμβαίνει (τα παιδιά κάτι θα ακούσουν να συζητιέται ), και το πιθανότερο είναι να αισθανθούν πως τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά και για αυτό τους το αποκρύπτουν. Αισθάνονται αβοήθητα, τρομοκρατημένα και προσπαθούν να καταλάβουν τι συμβαίνει. Είναι σημαντικό λοιπόν, να ενημερώνονται και να τους δίνεται η δυνατότητα να συζητήσουν οτιδήποτε τα απασχολεί. Υπάρχει τρόπος να ενημερωθούν κατάλληλα ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά τους.

 

Τέλος, η ασθένεια μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα και στη σχέση του ζευγαριού, ειδικά αν προϋπάρχουν ανεπίλυτα ζητήματα. Η γυναίκα που υποβάλλεται σε μαστεκτομή είναι πιθανό να βιώσει φόβο εγκατάλειψης και τείνει να ερμηνεύει την απομάκρυνση του συζύγου της ως απόρριψη. Αν η μεταξύ τους σχέση είναι βαθιά, υποστηρικτική και σταθερή ανταπεξέρχονται και προσαρμόζονται καλύτερα. Ωστόσο, ακόμα και σε αυτή την περίπτωση δεν αποκλείεται να απομακρυνθούν προσωρινά, παίρνοντας ο καθένας τον χώρο και τον χρόνο που χρειάζεται ώστε να προσαρμοστούν στην νέα πραγματικότητα, σύντομα όμως το ξεπερνάνε. Επιπλέον, η σεξουαλική ζωή του ζευγαριού επηρεάζεται σημαντικά, καθώς η γυναίκα αρχικά δεν έχει σεξουαλική διάθεση και στη συνέχεια είναι πιθανό να νιώθει πως δεν είναι πλέον ερωτικά επιθυμητή. Η θηλυκότητα και η αυτοπεποίθησή της καταρρακώνονται. Οι περισσότεροι άντρες ωστόσο, στηρίζουν τη γυναίκα τους και τη βοηθούν να αισθανθεί άνετα.

 

Είναι σημαντικό οι γυναίκες να αναγνωρίζουν τις δυσκολίες τους και να αναζητούν υποστήριξη είτε από τα κοντινά τους πρόσωπα είτε από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Η ατομική και η ομαδική ψυχοθεραπεία βοηθούν σημαντικά τις γυναίκες να ανταπεξέρθουν και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την κατάσταση, τόσο σε συναισθηματικό και γνωστικό επίπεδο, όσο και σε πρακτικό.